Sposoby porozumiewania się w rodzinie

Rozważania psychologiczne Krystyna Balawajder

Każda rodzina ma własny niepowtarzalny sposób komunikowania się. Opiera się on na zbiorze reguł rządzących porozumiewaniem się członków rodziny w różnych okolicznościach. Na uwagę zasługują szczególnie cztery reguły porozumiewania się.

I. Dąż do bliskości zachowując granice

Więzi z krewnymi są ważne, ale zbyt duża bliskość może stanowić problem. Duża bliskość powoduje konieczność osiągnięcia zgodności w prawie wszystkich sprawach, niską niezależność członków rodziny i bardzo wysokie wymagania lojalności wobec innych – wszystko to rodzi poczucie stłamszenia indywidualności członków rodziny. Rodziny zmagając się z rozbieżnością między bliskością a autonomią swoich członków ustalają pewne granice do jakiego stopnia poszczególni członkowie rodziny mogą być autonomiczni. Najbardziej czytelne są granice fizyczne – np. nie wolno wchodzić do sypialni bez pukania, jeśli drzwi są zamknięte. W niektórych rodzinach są ustalane granice na poruszane tematy – np. nie rozmawia się o sprawach finansowych, seksie, czy o tym, że ojciec nadużywa alkohol. W innych rodzinach ograniczone jest wyrażanie pewnych emocji – np. złości czy frustracji. Każda rodzina wyznacza własne granice w odniesieniu do różnych spraw. Wchodząc do jakiejś rodziny przydatne jest poznanie granic i ich poszanowanie.

II. Dąż do umiarkowanego poziomu przystosowania się

Rodzina podlega naciskom wewnętrznym (np. dzieci dorastają i zmieniają się ich potrzeby) oraz naciskom zewnętrznym (np. ojciec traci pracę). Do tych nacisków trzeba się jakoś przystosować. Jeśli takie przystosowanie jest bardzo duże, to wtedy rodzina ciągle się zmienia stosowanie do okoliczności wewnętrznych lub zewnętrznych, co sprawia wrażenie braku stabilizacji i chaosu. W rodzinach takich brak jest wyraźnego podziału ról, a decyzje zapadają pod wpływem impulsu.

Odwrotna jest sytuacja, gdy występuje niskie przystosowanie. Wtedy rodzina jest zbyt sztywna, nie jest w stanie adekwatnie reagować na zachodzące zmiany. Rodziny takie cechują się autorytarnym przywództwem, sprawowanym przez ojca lub matkę, ostrą dyscypliną, mało elastycznymi i niezmiennymi rolami członków rodziny.

Rodziny o umiarkowanym poziomie przystosowania potrafią ocenić kiedy i jakie zmiany są konieczne i dobre dla rodziny i wprowadzenia takich zmian się podejmują. Zachowują one równowagę między potrzebą zmian i stabilizacją. Role rodzinne są wyraźnie określone, ale mogą się zmieniać, gdy zajdzie potrzeba (np. dziecko staje się dorosłe). Decyzje w rodzinach o umiarkowanym stopniu przystosowania zapadają po uprzednim przedyskutowaniu, występuje w nich hierarchia ról, ale nie jest ona stała. Członkowie rodziny mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na określone sprawy.

III. Zachęcaj do przekazywania aprobujących wiadomości

Wiadomość aprobująca charakteryzuje się tym, że osoba ją wypowiadająca przekazuje uznanie do rozmówcy, szacunek dla niego, pozytywne uczucia. Wyraża się to nie tylko w tym co komuś mówimy, ale przede wszystkim jak to mówimy. Trudno przecenić wartość wiadomości aprobującej i szkodliwość dezaprobującej. Dobry klimat w rodzinie jest efektem przewagi aprobujących wiadomości, które przekazują sobie jej członkowie. Wszyscy członkowie rodziny, zarówno dorośli, jak i dzieci czują się lepiej w rodzinie, w której przeważa aprobujące komunikowanie się, bardziej angażują się w życie rodzinne i mają większą satysfakcję z kontaktów rodzinnych. Najbardziej prostym aktem aprobaty jest zauważenie drugiej osoby, okazanie zainteresowania kontaktem z nią, okazywanie jej szacunku (np. w formie wysłuchania co ma do powiedzenia), a także okazanie wsparcia i empatii. Do najbardziej dezaprobujących zachowań należy lekceważenie innych i pokazywanie im, że ich opinia się nie liczy (także w odniesieniu do dzieci – np. „nikt nie pytał cię o zdanie”, „co ty możesz wiedzieć na ten temat”).

W codziennym życiu rodzinnym trudno o jedynie aprobujące komunikaty, ale trzeba dbać aby zdecydowanie było ich więcej niż dezaprobujących. Z badań wynika, że ludzie są zadowoleni z relacji, gdy na jedną wiadomość negatywną przypada pięć wiadomości aprobujących. Można tę proporcję uznać za wzorcową i starać się, by takie proporcje były w rodzinie.

IV. Konstruktywnie rozwiązuj konflikty rodzinne

W rodzinie konflikty są naturalne i nieuniknione, dlatego też warto zamiast skupiać się na ich unikaniu rozwijać umiejętności członków rodziny, pozwalające im konstruktywnie rozwiązywać spory i nieporozumienia między sobą. Konstruktywne rozwiązywanie zmierza do wyniku „wygrany – wygrany”, gdzie obie strony uzyskują zaspokojenie swoich potrzeb i zadowolenie, a proces dochodzenia do tego rozwiązania uwzględnia poszanowanie uczuć i poglądów innych członków rodziny.

Spójrzmy na naszą rodzinę – jaki sposób porozumiewania się w niej obowiązuje, jakie reguły tam rządzą. Może warto wprowadzić jakieś świadome zmiany, aby poprawić istniejący stan. Nigdy nie jest za późno na budowanie lepszego klimatu porozumiewania się, a satysfakcja jaką możemy dzięki temu osiągnąć na pewno się opłaca.