Wychowanie dzieci część I – jak skutecznie pełnić rolę rodzica?

Rozważania psychologiczne Krystyna Balawajder

Rodziców obarcza się odpowiedzialnością za wychowanie dzieci. Oni sami czują na sobie ten ciężar. Jeśli coś jest z dzieckiem „nie tak, jak trzeba”, jest niegrzeczne, sprawia w szkole kłopoty, narzekają na nie sąsiedzi, to do rodziców właśnie kierowane są pretensje o to, że źle wychowali swojego syna czy córkę. Wszyscy rodzice woleliby unikać takich nieprzyjemnych sytuacji i dlatego też zadają sobie często pytanie jak dobrze wychować swoje dzieci. Skąd czerpią oni wiedzę jak to robić, przecież nikt w szkołach nie uczy nas, jak być dobrym ojcem, czy matką, a z problemami wychowawczymi prawie każdy człowiek jest konfrontowany. Gdy zatem przychodzi nam pełnić rolę rodzica, albo powielamy wzory naszych rodziców, jeśli byliśmy zadowoleni z tego jak wobec nas postępowali, albo robimy coś zupełnie innego, jeśli źle oceniamy wysiłki naszych rodziców. Czasami naśladujemy inne, znane nam osoby (członków rodziny lub wychowawców) i staramy się iść w ich ślady, wychowując własne dzieci. Te sposoby wychowania nie zawsze się sprawdzają, to co było dobre w wychowaniu nas niekoniecznie musi sprawdzić się w odniesieniu do naszych dzieci. Jak zatem być dobrym, kochanym przez dziecko rodzicem a zarazem wpływać na dziecko w taki sposób, aby ono samo było szczęśliwe i potrafiło się właściwie zachować w różnych sytuacjach? Jak spełnić oczekiwania kierowane pod adresem rodziców ze strony szkoły i innych instytucji społecznych?

W literaturze psychologicznej dotyczącej wychowania uważa się, że właściwa postawa rodzica do dziecka opiera się na czterech fundamentach:
– dziecko trzeba akceptować, takim jakim jest
– z dzieckiem trzeba współdziałać, angażować się w jego sprawy i wciągać je w życie rodzinne
– dziecku trzeba dać swobodę, odpowiednią do jego wieku
– trzeba uznawać, że prawa dziecka są równe z prawami rodziców.

Akceptacja. Dziecku, do prawidłowego rozwoju, potrzebna jest akceptacja i uznanie ze strony rodziców. Oznacza to, że rodzice akceptują jego wygląd, jego zdolności i możliwości rozwoju, także jego słabości i wady. Okazują, że są z dziecka zadowoleni. Ale potrafią też za niewłaściwe zachowania dziecko zganić, albowiem akceptacja dotyczy dziecka jako człowieka, jako niezależnej jednostki, nie zaś jego pojedynczych zachowań. Zachowania dziecka, jeśli są niewłaściwe, mogą i powinny być krytykowane, bo dają one dziecku informację, jak powinno lub nie powinno postępować. Krytykując dziecko nie ranimy jednak jego osobistej godności. Krytykujemy nie osobę, lecz jej niewłaściwe zachowanie. Rodzice akceptujący dziecko okazują mu miłość, dają mu poczucie bezpieczeństwa i uznania.

Współdziałanie. Rodzice powinni okazywać zainteresowanie sprawami ważnymi dla dziecka, jego zabawą i nauką, a także wciągać dziecko w zajęcia domowe i sprawy rodzinne, oczywiście odpowiednio do wieku dziecka i jego możliwości. Dzięki temu zacieśniają się więzi rodzice – dzieci, a zarazem dziecko ma poczucie bycia ważnym członkiem swojej rodziny. Wspólne wykonywanie różnych czynności, wspólna zabawa i spędzanie czasu wolnego stanowi okazję do lepszego wzajemnego poznania, dzielenia się spostrzeżeniami i wiedzą oraz uczenia się wykonywania różnych czynności, dzięki temu dzieci uczą się samodzielności, odpowiedzialności i respektowania praw innych.

Rozumna swoboda. Chociaż dziecko zależne jest od rodziców i podlega ich władzy, to jednak potrzebuje pewnej, odpowiedniej dla swojego wieku, dozy swobody. Rodzice powinni respektować jego potrzebę wyrażania własnej indywidualności, zarówno w zabawie jak i różnych zainteresowaniach i zamiłowaniach. Dając dziecku rozumną swobodę rodzice okazują, iż darzą je zaufaniem. Rozumna swoboda nie oznacza jednak przyzwolenia na wszystko, co dziecko chce.

Uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych. Równe prawo nie oznacza tego, że dziecko, jako członek rodziny, ma takie same prawa jak ojciec, czy matka, ale że jego prawa, chociaż inne, są równie ważne jak i prawa rodziców. Prawa dziecka w rodzinie, czyli jego przywileje i obowiązki powinny być mu znane. Jeśli chodzi o przywileje dziecka, to określone są one etapem jego rozwoju. Małe dziecko ma pełną uwagę i zainteresowanie rodziców, zaś dorastającemu poświęca się mniej uwagi i pozwala się brać odpowiedzialność za własne czyny, a nawet oczekuje się od niego przejawów samodzielności. Jeśli chodzi o obowiązki, to dziecko powinno wiedzieć, czego się od niego oczekuje i dlaczego. Szczególnie ważne jest, aby rodzice wymagając respektowania prawa podawali także jego uzasadnienie, aby dziecko rozumiało dlaczego wymaga się od niego pewnych zachowań. Dyscyplina, obowiązująca dziecko powinna być oparta na wzajemnych ustaleniach i racjonalnych podstawach, wspartych wyjaśnianiem i tłumaczeniem jej sensu, a nie na systemie karania za przewinienia.

Wychowanie dzieci jest rodzajem sztuki. Nie da się sformułować listy recept dla rodziców, których przestrzeganie pozwoli uzyskać dobry efekt wychowawczy. Do każdego dziecka trzeba podchodzić indywidualnie, zmieniać nieco sposób oddziaływań wychowawczych w miarę jego rozwoju, uwzględniać sytuację, w której dziecko się znajduje – to sprawia właśnie, ze wychowanie jest sztuką. Niemniej jednak trzymanie się wspomianych czterech fundamentalnych spraw ułatwi rodzicom sukces wychowawczy i przyniesie radość z posiadania dzieci.