Asertywność – jak dawać sobie radę w sytuacjach, gdy inni naruszają nasze prawa lub ich zachowanie sprawia nam przykrość?

Rozważania psychologiczne Krystyna Balawajder

Istnieje wiele sytuacji w życiu każdego człowieka, gdy inne osoby naruszają jego prawa, zachowują się wobec niego w taki sposób, że jest mu przykro. Na przykład, sąsiad często głośno nastawia telewizor lub muzykę późno wieczorem lub w nocy, przeszkadzając nam w wyspaniu się; lekceważąco lub niegrzecznie zachowuje się wobec nas kolega z pracy; teściowa mówi, że mamy niegustownie urządzone mieszkanie; przełożony często wymusza na nas pozostawanie po godzinach w pracy; mąż złośliwie komentuje sposób prowadzenia auta przez żonę itd. Jak się bronić przed takimi ludźmi i radzić sobie w tych sytuacjach? Odpowiedź na to pytanie przynosi propozycja, aby zachowywać się asertywnie. Krótko mówiąc, bronić swoich praw, bez naruszania praw innych ludzi.

Na ogół w sytuacjach, gdy ktoś narusza nasze prawa skłonni jesteśmy zachowywać się na dwa sposoby:
1) albo wchodzimy w konfronację z dana osobą i atakujemy ją (głośno nastawiamy także swój telewizor; mówimy koledze z pracy, że jest chamem; zarzucamy teściowej brak gustu i staroświeckie poglądy; piszemy skargę do związków zawodowych na przełożonego; mówimy mężowi, że jest beznadziejmy w zajmowaniu się technicznymi sprawami i kran kapie już od roku).

2) albo przyznajemy rację danej osobie i tłumaczymy się, czy przepraszamy za nasze zachowanie (mówimy sąsiadowi, że głośna muzyka płynąca z jego mieszkania wcale nam nie przeszkadza; uśmiechamy się grzecznie do kolegi w pracy i staramy się, aby nas polubił; teściowej przynajemy rację i chwalimy jej gust; godzimy się na pozostawanie po godzinach pracy ilekroć nasz przełożony się tego domaga; na złośliwe komentarze męża nie reagujemy lub tłumaczymy się gęsto dlaczego tak postąpiłyśmy prowadząc auto).

Niestety żadna z tych dróg nie jest dobra, bo w obu nie osiągamy celu jakim jest postawienie na swoim i dobre samopoczucie. Atakując kogoś narażamy się na wejście z nim w konflikt i zaostrzenie sytuacji. Możemy jeszcze więcej stracić i przeżywamy stres związany z wystąpieniem ostrego konfliktu. Ulegając też nic nie osiągamy, bo dana osoba nie jest poinformowana o naszych potrzebach, zamierzeniach czy odczuciach więc może je nadal ignorować. A brak osiągnięcia poprawy sytuacji powoduje utrzymywanie sie dyskomfortu emojonalnego.

Ale istnieje jeszcze, poza atakiem i uległością, trzecia możliwość:
3) są to zachowania asertywne, które pozwalają otwarcie wyrażać swoje opinie i skutecznie bronić swoich praw, bez naruszania praw innych osób

Dobrym wyjściem w opisanych na początku sytuacjach jest podjęcie działań, które nie są ani atakujące ani uległe, a pozwalają osiągnąć swoje cele, zachować komfort emocjonalny i utrzymać dobre relacje z innymi ludźmi. W psychologicznej literaturze takie zachowania nazywają się asertywnymi. Człowiek jest asertywny, jeśli zachowuje się zgodnie ze swoimi uczuciami, potrzebami, poglądami, ale zarazem nie narusza praw innych osób (sąsiadowi uprzejmie lecz stanowczo przypomina, że narusza głośną muzyką spokój współmieszkańców i domaga się, aby takie zachowania się już nie powtórzyły; nieuprzejmemu koledze w pracy zwraca uwagę na niestosowność jego zachowań i domaga się, aby w przyszłości nie zachowywał się wobec niego w podobny sposób; teściowej przypomina, że gust jest sprawą indywidualnego poczucia smaku i każdy ma prawo urządzać swoje mieszkanie według własnego gustu; przełożonemu, często domagającemu się pozostania w pracy po godzinach, odmawia pozostania i podaje przekonujące powody odmowy; na złośliwe komentarze na temat sposobu prowadzenia samochodu odpowiada, iż sobie ich nie życzy i że sprawiają mu przykrość).

Czym charakteryzuje się człowiek zachowujący się asertywnie?

Podstawą do zachowań asertywnych jest przyjęcie określonej postawy wobec innych ludzi i siebie samego.

Człowiek zachowujący się asertywnie:
– Szanuje siebie i broni swoich praw
– Przedstawia i uzasadnia innym swoje racje, potrzeby i życzenia
– Domaga się, aby inni respektowali jego prawa i szanowali jego uczucia
– Traktuje innych ludzi z szacunkiem i respektuje ich prawa
– Bierze pod uwagę potrzeby i życzenia innych ludzi
– Liczy się z uczuciami innych osób
– Szuka kompromisu w spornych sytuacjach
– Poszukuje nowych rozwiązań, w których zarówno pragnienia i potrzeby własne jak i innych osób mogą być spełnione

Człowieka asertywnego w sposobie mówienia i postawie ciała charakteryzuje:
– jego ton głosu jest pewny, czysty i zawsze kontrolowany
– sposób mówienia czysty i równy
– wyraz twarzy stosowny do odczuwanych emocji lub neutralny, kiedy emocje nie są wyrażane
– pozycja ciała wyprostowana i zrelaksowana
– głowa uniesiona lecz nie za wysoko, aby nie dominować nad innymi

Człowiek asertywny w trakcie rozmowy z innymi:
– udziala zwięzłych i jasnych wypowiedzi
– jasno wyraża swoje pragnienia
– okazuje zainteresowanie poglądami i uczuciami innych osób
– wyraźnie podkreśla swoje zdanie, używając słowa „ja” wtedy, gdy to jest potrzebne
– w sposób prosty, zwięzły i z podaniem przyczyn formułuje swoje prośby wobec innych osób.

Jeśli łatwo tracisz pewność siebie, gdy cię ktoś krytykuje; kiedy spełniasz życzenia innych, chociaż wszystko się w tobie buntuje; kiedy przeraża cię myśl o publicznym wypowiadaniu się oraz jeśli w wielu innych sytuacjach nie umiesz się obronić, to nie martw się – tego można się nauczyć. Wiele osób, chcąc działać bardziej skutecznie i układać sobie relacje z innymi ludźmi ku obopólnej satysfakcji, uczy się zachowań asertywnych na specjalnych warsztatach lub treningach.